Felix Nussbaum – Kunstenaar in ballingschap in Museum de Fundatie Zwolle

In museum de Fundatie in Zwolle is van vrijdag 21 maart tot en met 1 juni de tentoonstelling ‘Felix Nussbaum – Kunstenaar in ballingschap‘ te zien. Felix Nussbaum (Osnabrück 1904-1944 Auschwitz) is één van de belangrijkste chroniqueurs in de kunsten van vervolging en verdrijving. Nussbaum werd op 40-jarige leeftijd in Auschwitz vermoord. In het oeuvre dat hij naliet, ontwikkelen de idyllische scènes uit zijn beginperiode zich tot voorstellingen waar dreiging en verdriet de boventoon voeren, gemaakt tijdens zijn ballingschap in Frankrijk en België. De tentoonstelling valt samen met het leggen van de eerste Stolpersteine in Zwolle, op 6 april. Als emigrant bleek Nussbaum niet welkom, als Duitser werd hij gearresteerd en als Jood vervolgd. Het tekende zijn kunst. De worsteling met zijn identiteit, zijn ontberingen in het Franse kamp en de voortdurende angst voor ontdekking en arrestatie door de Duitsers maakten zijn schilderkunst donkerder en triester. Zijn werk is een persoonlijk document van onderdrukking en een aanklacht tegen vervolging (bron: persbericht).

‘Auch wenn ich untergehe, lasst meine Bilder nicht sterben, zeigt sie den Menschen.’ Overeenkomstig de wens van Felix Nussbaum is zijn artistieke nalatenschap nog altijd zichtbaar en toegankelijk: het wordt permanent getoond in het naar hem genoemde –door Daniel Libeskind ontworpen en in 1998 geopende – museum Felix Nussbaum Haus in zijn geboorteplaats Osnabrück. Geboren in een Joodse fabrikantenfamilie kreeg Nussbaum de kans om zich te ontwikkelen als schilder. Stilistisch oriënteerde hij zich in eerste instantie op het werk van Vincent van Gogh. Later werd hij schatplichtig aan Giorgio de Chirico, Henri Rousseau en Carl Hofer. Via reizen naar Rome en Parijs vestigde hij zich in Oostende en later in Brussel. Daar werd Nussbaum in 1940 gearresteerd door de Belgische autoriteiten vanwege zijn Duitse staatsburgerschap en geïnterneerd in Zuid-Frankrijk. Hij wist te ontsnappen en dook onder in het door de Duitsers bezette Brussel. Vlak voor de bevrijding werd hij opgepakt en vervolgens in Auschwitz vermoord.

 

Op 6 april legt de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (Berlijn 1947) de eerste van een reeks Stolpersteine (‘struikelstenen’) in Zwolle. Dit zijn kleine gedenktekens voor de huizen van mensen, die door de nazi’s werden gedeporteerd en vermoord. Demnig spreekt over Stolpersteine, omdat je er in figuurlijke zin over ‘struikelt’, met je hoofd en je hart, en omdat je je moet bukken om de tekst te kunnen lezen. “Een mens is pas vergeten, wanneer zijn naam is vergeten”, citeert hij de Talmud. Op de gedenkstenen zijn in een messing plaatje de namen, de geboortedata en de plaatsen en data van overlijden van de slachtoffers gestanst. De Stichting Zwolse Stolpersteine wil alle 456 vermoorde Joodse Zwollenaren op deze manier gedenken. Stolpersteine liggen voor hun laatste vrijwillige woonplaats. De kleine, individuele monumenten maken indringend duidelijk dat het ging om onze buren, onze klasgenoten, onze collega’s, onze stadsgenoten. Het confronteert ons met de onomkeerbare leegte die zij hebben achtergelaten.

 

Lees ook:Donderdag file A12 vanwege lang weekend in Duitsland
Lees ook:Stille tocht naar Auschwitz Monument
Lees ook:Westerbork leest de namen van 102.000 Nederlandse Holocaust-slachtoffers
Lees ook:Herdenking Vrouwen van Ravensbrück
Lees ook:Herdenking Auschwitz